"Ey iman
edenler! Allah'a samimiyetle tevbe edin. Belki Rabbiniz kötülüklerinizi
siler." (Tahrim; 8) Tevbe demek meşâyihe göre Allah'ın hükmüne muhalefet
etmekten rücu' etmektir. Buradaki rücu'dan kasıt kalbin Allah'a asi olmaktan
vazgeçip ona boyun eğmesi demektir. İşte buna göre bir kimse; kalben fısk-ı
fücurdan vazgeçmeyip lisan ile tevbe ederse, onun tevbesi kezzapların
(yalancıların) tevbesidr. Ve asla kabul edilmez. Ali (a.s.) şöyle buyurmuştur:
"Yalancıların yaptıkları tevbe, dillerinin ucuyla yaptıkları
tevbedir." Arapça "Tevbete'n Nasûha" ifadesi terkip olarak
"samimi tevbe" manasına gelir ve âyet-i kerimede de aynen bu şekliyle
geçer. Nasuh (samimi) kelimesi, mânâyı kuvvetlendirmek üzere, mübalağa
sigasında kullanılmıştır. Yani "halis, samimi ve içtenliğinde asla süphe
olmayan" demektir. Nitekim, halk arasında kullanılan bir terkipte
"ase-lü'n-nasîh" denir. Bunun mânâsı; "süzme bal" demektir.
Buradaki nasîh kelimesi "süzme, saf, şeffaf ve içinde herhangi bir iştah
kaçırıcı kırıntı veya pis birikintinin bulunmadığı bal" mânâsına gelir.
İşte teşbihi tevbeyle birleştirecek olursak, samimi olarak yapılan tövbe, saf
bal gibi süzme, şeffaf ve kirsiz demektir. Bal nasıl ki içindeki bal mumundan
arındırılıp saf hale getiriliyorsa, tevbe de içinden riya ve çirkefliklerin
temizlenmesiyle nasuh (samimi) hale getirilir. Yanı, halis, sadık ve tertemiz
olması nasuh tevbenin en önemli hususiyetleridir.
Muaz ibn i
Cebel, Resulullah(sav) efendimize şöyle sordular; "Tevbe-i nasuh nedir ya
Resulullah?" Resulullah efendimiz cevaben; "Tevbe; Allah'a tevbe
edenin, tevbe ettikten sonra, sütün memeden çıktıktan sonra, bir daha ona
dönemeyeceği gibi, günahlara dönmemesidir."
Nitekim Hz.
Mevlânâ beşinci ciltte bu hadis-i şerifi tefsir ederek şöyle buyuruyor:
"Tevbe üç
kısımdır. Birincisi, tevbe-i avam. İkincisi tevbe-i havas. Üçüncüsü tevbe-i
ehass-ı havas'dır. Zünnûn hazretleri şöyle buyurdular: 'Avamın tevbesi,
zulmetten kurtulmak içindir. Havasın tevbesi, gafletten kurtulmak içindir.
Ehass-ı Havas'ın tevbesi ise, herşeyi Allah'tan bilip, her türlü yaptığı şeyden
kendini yok saymak ve Allah'ı müşahede etmek içindir.' Zira, ehass-ı havas olan
kimseler, hayratı, hasenatı, ibadetleri ve taâtleri kendilerinden bilmezler. Ve
ortada kendilerini görmezler. Çünkü onların şuhudundan nazar itibariyle,
vücudlarını görmek ve birşeyi kendilerinden bilmek büyük günahtır.
Resulullah(sav) bu mevzua münasip olarak şöyle buyurmuştur: "Senin vücudun
(varlığını senden bilmen) hiç bir günahla kıyas edilemeyecek derecede büyük
günahtır." işte bu ehass-ı havas (havasın da havas'ı) olan kimseler yapmış
oldukları tevbeyi de Allah'tan bilirler. "
Nuri hazretleri
şöyle demiştir:
"Ariflerin
tevbesi, bütün masivadan Allah'a sığınmaktır." Belki de asıl tevbe,
tevbeden tevbe etmektir. Revim'in dediği gibi; "Asıl tevbe, tevbeden tevbe
etmektir."
Ve Hz. Mevlânâ
Mesnevî'sinde şöyle buyuruyor:
Yok olanın yolu başka yoldur.
Çünkü aklı başında olmak da başka bir günahtır.
Haberlerin haber vericisine bîhaber.
Tövben günahından beter.
Ey geçen hallerden tevbe etmek isteyen!
Bu tevbe etmekten ne vakit tövbe edeceksin? Söyle.
Kâh zir nağmesini kıble edinirsin,
kâh ağlayıp inlemeyi öper durursun.
Ekmel-i Kamilin
olanların tevbesi budur: Mazi (geçmiş zaman) bunların katında zikrolunmaz. Ve
gelecek zamana nazar kılınmaz. Bulundukları zamanda ise bir an olsun tevbeden
geri kalmazlar. Bunlar ibn-i vakttirler. Yani vakte uyarlar. Geçmiş zamanın
tevbesi ile meşgul olmak zamanı zayi etmektir derler.
Onlara göre
aslında vaktin hükmü, bütün masivadan tevbe edip, taib ola nın vücudundan da
tevbe etmesidir. Hal böyle olunca, fani olanların duası ve tevbe ederek Allah'a
yönelmeleri, ebrar (seçkin) olanların tevbesi gibi değildir. Zira kendini
akıllı olarak gören ve tevbeyi kendinden bilenlerin bu zanları bile başlıbaşına
bir günahtır. Akıllılığın gereklerinden ve daha doğru bir ifadeyle söylenecek
olursa vehimlerinden biri de kişinin yapmış olduğu hayır ve hase natı kendine
maletmesi ve sırf kendinden bilmesidir. Bunların yoluna vücut sahibi olanlar
gidemez.
Şeyh hazretleri
Fütuhat'ının yetmişbeşinci babında yer alan "Tövbenin Terki" kısmında
şöyle buyuruyor:
Ben ne zaman Hakk'a muhalif oldum ki tevbe edeceğim
Onun içindir ki tevbeyi terkeyledim
Zira terk-i tevbe Hakk'ı müşahedeye delildir
Sen tevbe edenlere de ki; siz mahcup oldunuz
Vürûdla olan hakayıkın idrakinden.
Ey Talip olan
kimse, şunu iyi bil ki; salik olan kimse "Nerede olursanız olun, o sizinle
beraberdir" hükmünce ve "Allah herşeyi kudretiyle ihata eder"
takdir-i ilahisince, her an Allah'la beraber olduğunu hissetmeli ve bilmelidir.
"Biz ona
sizden daha yakınızdır. Fakat siz görmezsiniz" (Vakıa; 85.) âyet-i
kerimesindeki sırrı anlamalı ve idrak etmelidir. Bunu idrak eden tevbe eylemez.
Ancak ve ancak bu yakınlığı idrak edemeyenler tevbe eylerler. Bir isteği veya
ihtiyacı için söz tasarrufunda bulunmaz. Zira sarf eden de, edilen de mevcut
olan Haktadırlar.
İşte salik olan
bu sıfatlarla muttasıf olarak Allah'a rücu ederse hakikati müşahede eder. Yoksa
tevbe nevinden gayretkeşliğini bir cemaate isbat etmek için gayret sarfederse
onun tevbesi riyadan başka birşey değildir. Ve vücud-u isbat içindir. Hakikatte
en güzel tevbe müşahedeye erer ermez tevbeyi terketmektir. Bu mertebe ehl-i şuhud
mertebesidir. Ehl-i vücûd'un mertebesi değildir. Beşeriyet menzilesinde ve
tabiat makamında kalanlara ruhsat olsun diye bu mevzuu izah etmiş değiliz. Zira
bu gibi hasletler (tövbeyi terkederek tevbe etmek) kemâl ehline aittir. Bu,
hüccet ittihaz edilerek nefsanî istekler muvace hesinde kullanılmamalıdır. Zira
bakiyye-i nefs bir insanda mevcut iken bu delilleri alarak kendisine teşmil
eylemesi büyük vebaldir. Ama bir kimse ki şimdiye kadar izah ettiğimiz
mertebelere ve müşahedelere ermişse o zaman bu delillerin hepsi o kimseye
helaldir. Yeter ki hakkıyla tevbe etsin ve yaptığı tevbesine riâyet etmenin ne
olduğunu bilsin...
